Artigos para a Revista "Bravú"

[Son membro do Consello editorial da Revista "Bravú" que dirixe Xosé M. Pereiro e edita Xerais. A pesar das miñas confesadas non preferencias polo "bravú" xa explicadas en moitas ocasións nesta páxina (Véxase, por exemplo: "Relatos para Bravú"), aceptei como alí comento colaborar neste proxecto aberto e plural. Pode semellar contradictorio, pero para min esta revista está moito máis próxima ao meu modo de entender algunhas cousas que o tan nomeado "movemento bravú" que sempre sentín e sinto alleo.]

AROUSA CON "A" DE ALEMAÑA

(A conexión alemana)

Eu son inglés. Da Vilagarcía inglesa. Aínda que non haxa unha pinga de sangue británico nos meus antepasados ata onde eu saiba, sempre pensei que esta vila nos cobre a todos coa néboa das pantasmas dos ingleses soterrados no cemiterio "paralelo". E deixa escapar arrecendos por toda a Ría de Arousa. Pensei. E nisto que BRAVÚ me fala do barco "Cup Arcona" cheo de alemáns e aos meus ollos vén a imaxe dun Willy Meyer que eu coñecín, que vivía preto do colexio "José Antonio" (ironías da vida) se a memoria non me falla. E alá fun á "Comandancia de Marina", a falar co capitán marítimo Roberto Rietz, que parece ter datos e informacións sobre o barco aquel e os seus tripulantes. Pensaba e camiñaba, e nun paso de peóns atopei a Toni, un amigo músico e persoa. El dixo "de recados" e eu "un capitán e uns alemáns". E o do pano e a vida. Toni é Toni Willisch, descendente de alemáns. E en varios troques de moneco verde e vermello e ao revés escoitei un adianto da historia do seu avó Herbert. Interesante, e quedamos para a tarde. Como non creo nas coincidencias, alí comecei a sospeitar que na vila, na Ría, existía unha conexión alemana, moitas pantasmas que nos fixeran a todos.

A Comandancia non é das miñas estancias preferidas. Pero alí Roberto Rietz, home moi atento, fálame da súa tía que aínda ten programas de man do tal "Cup Arcona" e fotos da época. O malo é que non sabe xa onde atopar todo iso. E mírame e di:

- Eu coñézote de algo. ¿Ti es de Vilagarcía?

- Son. De toda a vida.

- Eu tamén, de toda a vida.

Noto certa satisfacción orgullosa na súa contestación. E conta que para integrados na Ría, eles. Capitán da Mariña, mañá vai supervisar con detalle un dragado na zona. É unha maneira de integración como outra calquera, ¿non?

Tardiña. Con Toni no "Bar España", onde os dous pasaramos días gloriosos na infancia, as notas que colleu de boca da súa nai mesturadas coas súas lembranzas reviven outra forma de integración alemana, aínda sen barco famoso polo medio. A do avó: Herbert Hermann Willisch Petroch, coñecido como Herbert Willisch. E aquí a tedes:

"Papá Óscar", o pai de Herbert Willisch, era enxeñeiro industrial. A empresa na que traballaba destinouno primeiro a Austria e logo a Finlandia. Enviuvou pronto. No 1.912 morre a súa muller. Óscar tiña cinco fillos. O menor é Herbert. De Finlandia, "Papá Óscar" é enviado a Barcelona, a montar a maquinaria das fábricas téxtiles e ensinar o seu funcionamento. Entrando no 1.915, mándano a Vigo. Vai só. As dúas fillas maiores quedan criando aos tres irmáns. E entón visita as Rías Baixas.

- E quedou "flipado".

E cando Toni di "flipado" os seus ollos collen a cor dos que amamos esta terra aínda que non nos entendan, non.

Así que, "Papá Óscar", merca unha casa preto do mar en Ribeira, trae para ela aos seus dous fillos maiores: Herwin e Alfredo, e monta con eles un taller naval. A súa vida discorre alí en Ribeira, imaxinando deseños, cavilando, rexistrando patentes de maquinarias moi útiles para os mariñeiros. E alí morre, namorado do mar e da ría.

O seu fillo Alfredo segue co taller e ten os dous primeiros barcos de buzo na Ría. A xente quedaba apampada ante tal descubrimento. Aquelas escafandros, os fillos do capitán Nemo co cordón umbilical dándolles vida dende o barco. E facían todo tipo de traballos. Praxe, realidade. ¡E tanta! O outro fillo, Herwin, foi quen levou a luz eléctrica á Illa de Arousa. Co seu artesanal "grupo electróxeno", facía que pola noite xurdira o milagre. Polo día a do sol tiña que chegar. Montou tamén un taller de motores, sobre todo para os barcos pequenos. E aínda hoxe na Illa, xa independente, xa con ponte, hai xentes que lembran: "alemán, dá a luz!"

¿E o noso Herbert? Pois, no 1.926 chegara a Ribeira para traballar co seu pai daquela vivo e os seus irmáns. Casou nesa vila con Nieves, e estableceuse pola súa conta en Cambados. E, ¡como non!, monta un taller para motores e barcos fronte á que segue a ser "Farmacia Peña". E, ¡como non!, vive nunha casa ao carón do mar.

Patenta os famosos motores "HW". Mira que os ollei veces. E agora Toni explica o fácil sentido do nome: "Motores Herbert Willisch". Motores que un pode ver aínda en mexilloneiros, barcos de baixura pola ría...

Eran bos tempos. Vivían sen dificultades. e coma sempre nestas historias: a guerra. Comeza a 20 guerra mundial. Herbert é obrigado a incorporarse ao exército do Führer. Non así os seus irmáns, que á fin "libran". Nieves queda soa con 5 fillos pequenos. Aguanta un tempo. A xente non paga as débedas. Aquí, na posguerra, nin os conserveiros, nin ninguén estaba polo labor de lembrar favores, nin débedas. A ruína. Pecha o taller. Reparte a algún dos seus fillos en colexios que Alemaña tiña en Santander. Outros van cos tíos. Ela malvive e aguanta.

Herbert loita na fronte francesa. Nun permiso a principios da guerra vén e trae con el unha sobriña. Comeza a desconfiar de Alemaña, da súa situación, da súa política. E neste permiso será concibida Ana. A nai de quen todo isto me conta.

Herbert é enviado ao inferno: a fronte rusa. Alí aprésano. E pasa tres anos nun campo de concentración.

Nieves vai unha e outra vez ao consulado en Vigo, pero nunca hai noticias. Á fin, dinlle que está morto.

Mentres tanto, Herbert, consegue fuxir do campo de concentración ruso e chega ata Alemaña. Pero xa nada será o mesmo na súa cabeza. Farto do horror, farto de Alemaña, a súa única idea é volver a Galicia canto antes. Pero o goberno alemán non quere oír falar de permisos, nin de voltar, iso era desertar e punto. No último inverno da guerra, Herbert e un sobriño fixeron un plano para fuxir. Outra vez fuxir. De Alemaña a Italia, camiñando naquel inverno polas vías do tren, perseguidos por unha Gestapo enrabiada que sentía a derrota tras dela. Un ía paralelo ás vías e outro polos raís, polo menos que non os colleran aos dous, e asubiaban para non se perder, para saber onde estaban. Pero perdéronse. E reencontráronse no tren que os levaría a Florencia. Alí contactan con Ribeira. ¡Están vivos! Seus irmáns mándanlles cartos para que cheguen ata Barcelona, e o propio irmán Alfredo vai por eles nun dos seus barcos de buzos.

Alemaña perde a guerra. En Galicia o taller arruinado. Nieves e Herbert reúnen aos fillos espallados e comezan de novo. Herbert nunca máis quixo saber de Alemaña, nin da guerra. O consulado chamábao porque lle correspondía unha pensión, pero el nin se achegaría por alí. Xa tivera dabondo.

Deixa Cambados e vai a Rianxo. E monta outro taller cativo. Repara aparellos de barcos, constrúe pequenos motores, etc. E inventa un sistema de guindastres para mexilloneiros. El mesmo, con tres dos seus fillos, encárgase de fabricar os guindastres. Como "Papá Óscar", sempre imaxinando proxectos. Xa poden sobrevivir.

A finais dos 70 deixa de traballar. Hoxe seguen no taller de Rianxo tres fillos (Herbert, Adolfo e Alfredo), "os alemáns". Rodeados de talleres moito máis grandes, coa enormidade intuída dos estaleiros, o seu taller, que nunca tivo cartel, nin nome, segue alí coma unha pequena illa. E outro fillo (Óscar), tamén segue hoxe cun taller na Illa de Arousa. Porque na Ría non esquecen aos primeiros e únicos mecánicos que eran de garantía, que tiñan coñecementos dende sempre daquelas roscas e parafusos e máquinas do demo que se movían e refungaban. "Os únicos que sabían de motores na Ría eran os alemáns", di na Festa da Ameixa de Carril deste ano, un home que escancia viño satisfeito. A integración segue viva.

Herbert Hermann Willisch Petroch morreu de pena no 94 en Rianxo. Tres meses despois da morte da súa Nieves. Negouse a vivir e o tempo fixo o resto.

E os "Willischs" esténdese por Galicia: Vigo, Santiago, Ourense, e, sobre todo, pola ría: Ribeira, Rianxo, Pobra, A Illa, Vilagarcía.

Vilagarcía. Ana, a filla de Herbert, casou cun vilagarcián chamado Juan. E así chegou Toni, o meu amigo músico e persoa.

- ¿E como era o teu avó, Toni? ¿Como o lembras?

E Toni deixa a historia e os datos e cobra outra vida e vai e solta a verdadeira conexión alemana:

- Recordo que pintaba e pintaba. Facía colaxes con plantas. E mentres facía iso berraba : "¡auuuu!, ¡auuuuuu!". Alucinante. ¡E sempre falou en galego, sempre! ¡¡Con gheada e seseo e con acento alemán, ha, ha!!

E os dous falamos dun vivo, agora.

- E eu que sei, estaba namorado da lectura, falaba sempre de Álvaro Cunqueiro, que moito lle gustaba, e tal. ¡E de meigas!, é verdade, contaba mogollón de historias de meigas. E andaba cos amigos polas tascas, era moi coñecido. Collía o "Vapor Cambeses" e viña ata Vilagarcía. Tiña moitos amigos, din que era moi bo home. Os que o coñecían, claro. Da súa xeración xa foron morrendo case todos. Contan que ás veces bebía de máis. A miña avoa dicía que pola amargura que tiña no fondo dende o da guerra, o que che contei do campo de concentración e todo iso. ¡Contaba todos os chistes en galego! ¡Que pasada!

E os dous imos caendo na conta de que no fondo e na forma era máis galego cá moitos de nós. E coido que a súa era unha integración por riba doutra calquera, ¿ou non? Que admiraba e apreciaba cousas da cultura, da vida galega, que para xente de entón e de agora non son case que nada, folclore ou día das letras galegas de tal ou tal outro, qué máis ten e rematou o festexo e " te está muy enxebre así en gallego que dá votos".

- ¡Ah!, e el e todos os irmáns eran loiros e de ollos azuis. Pero o bo é que tiñan os ollos super-esgazados. ¡E meu avó dicía sempre que era porque o seu tataravó era chinés!, e a xente escoñábase, claro, pero díxome un tío que parece que é e certo, non che sei.

E eu, pensando en que as pantasmas inglesas teñen moitos amigos alemáns e se escaravello máis abaixo nesta historia, estaría xa na Muralla cos chineses. E marchamos do café da nosa infancia, empapados de cheiro a Ría. Ría de Arousa con A de Alemaña. E ao día seguinte, tiro para o traballo en Vilanova, e vexo as bateas e unha gamela a motor que se achega e fito a ver se vexo no motor "HW", non vexo nada, pero o espírito, a conexión alemana, está aí, nas augas da mar.

::::::::::::::::::*** ::::::::::::::::::::

Por alí podes atopar a Gar dos Extorsión, grupo que soa cada vez con máis caña e firmeza. Mesturan trash metal, heavy, speed metal e letras nas que queren dicir cousas. É un destes tipos que vai coa cara por diante. Estudia e axuda ao seu pai no Imbiss, bar onde podes comer abondo e tomar unha cervexa ao lado do Río do Con sen ter que aturar a "gran movida do río". Para el, o fondo dos problemas da vila é unha cuestión de respecto e autoconfianza: "Pouca xente cre de verdade neste pobo. Marchan a Santiago, a Cambados, onde sexa...; se todos os que somos nos xuntaramos, aquí habería máis cousas que nécoras, pescado e "fariña". A "fariña", a omnipresencia das drogas no Salnés, que todo o tocan. As dificultades da música na propia terra: "Podes matarte todos os días, pero non pensan no traballo que fas. E para os grupos de aquí iso é duro. Mira, hoxe chegou a comer un valenciano ao bar e como viu que era moi tarde, pediu moi rápido a conta para non molestar. Iso é respecto, o que nos falta. Menos máscara. Menos pensar que só valen o Compos e o Celta, e o Arousa ou o Bergantiños a tomar polo cu". Outros grupos como Bhaal, State of Grace, Os Irmandiños, Salty Water, tamén tentan fuxir cara adiante. Dende os Titiritís dos anos 70 cando cortaba a luz o alcalde porque o primeiro é o combate naval, dende aquela a música rulou por aquí para non marchar. Rulou o folk con Leixaprén e os máis recentes Arauca. Rulamos ata que non poidamos máis os Korosi Dansas. Andan a rular Toño Caneda e Susana Laya, que conseguiron que "Vibraciones Pop" sexa unha revista musical recoñecida no Estado, que é esa cousa grande que fala moito na radio e na tele. E xa levan 20 números. Impensable hai uns anos.

Pola mañá, os "Rollers" no parque do Centenario fan maghas cos seus super-patíns, mentres na outra punta a señora Luz Divina segue a pensar que o seu marido foi víctima dos tempos raros que corren e fala cos seus animais. Caos, paixón, esquizofrenia. ¡Que mundo!

2º paso: O GROVE

No Grove habitan Os Mecos. O seu sinal de identidade. A súa historia. Luís Rei é un destes homes que cando fala reborda galego por todos lados. É concelleiro na súa vila, quérea tanto como parece e ten tempo para dinamizar movidas socio-culturais xa na súa terra xa en Cambados onde traballa. El foi o que me contou esta particular historia, que semella "Fuenteovejuna". Parece que foi o Padre Sarmiento o primeiro que cita tal asunto, que incluso nos debates do 98 (tan de moda agora nas tertulias) mentres se falaba de Cuba, saía como exemplo. E logo no 36, Franco Calvete fixo unha zarzuela (¡¡) diglósica que reflectía o tema. Os "finos" falaban en español e o "resto do pobo" en galego con gheada e demais. Representación maldita. O tal Franco Calvete palmou dous días antes da estrea e a lenda de mortos e malditismo continuou. Tal e como chega ata hoxe, a historia vén sendo que tempo atrás O Meco, un cura ou señor feudal ou as dúas cosas a un tempo, que a cousa aí está escura, usaba o dereito de pernada e asoballaba e atemorizaba a todo O Grove. Un universitario que vai casar cunha sobriña do tal cura-feudal non soporta o destino de que a que vai ser súa muller teña que ser "catada" polo gran xefe. Alporizado levanta ao pobo na contra do cacique e entre todos o levan ao lugar da Siradella. Alí cólgano nunha figueira. (Aínda agora chamada figueira Meco).

Un xuíz vén a vila para xulgar o culpable. Cando pregunta ás mulleres elas din que andaban á leña, ou ían buscar peixe á Barrosa, ou que escoitaban as zocas:

"Chiscarraschís e chascarraschás,

así facían as zocas ao petar no chan"

Os homes dicían que estaban na mar, que bastante tiñan:

"Mar por abaixo,

vento por arriba,

había unha mar

que levantaba a quilla"

De xeito que o xuíz fixo a gran pregunta: "¿quen matou o Meco?" e as xentes respostaron: "Nós, fomos todos nós". Os Mecos, os que se xuntaron para linchar ao cacique.

E esta historia esténdese agora na vida da vila. Os dous clubes de remo: Os Mecos e Amegrove. A Dorna Meca, preto da praza de abastos, onde reconstrúen embarcacións antigas. A organización Siradella, que non para de traballar e cóntame Miguel Muñíz, que van sacar unha revista e que organizan tertulias en cafeterías -"a casa da cultura queda agochada e non tira moito pola xente"- sobre o nacionalismo, sobre novas músicas (onde vai estar Xurxo Solo, un dos creadores do fanzine "El jardín de Octopus"), sobre clonación, sobre esoterismo, eutanasia - "chamamos aos da Igrexa pero fanse o tolo todos" -. ¡Ai, Miguel se eu che contara! Organizan viaxes ao Festimad... danlle a todo. "Fixemos un "Encontro de pequenos moteiros", só motos de 50 cc. e así. Xuntouse un mogollón de xente, subimos ao monte Siradella, houbo concertos, demos premios: ao mini-motero, á mini-motera, á moto máis vella. ¿Sabes?, a moto máis vella tróuxoa un tipo nunha bolsa, ¡ha, ha!". Moi animoso este Miguel, vese que lle vai isto: "Ata que nós e outras asociacións chegamos, por parte do concello e as institucións a cousa estaba moi frouxa. Unha cousa ao ano xa lles parecía moito" "Aquí hai moita vida xuvenil. Galega, si. ¿Do Salnés? Para nada. A xente faise un lío co de comarca Arousa-Salnés, Salnés-Arousa. Nada, do Grove e galegos".

Si que atopei vida neste paso sufrido, porque tamén están os do Grupo de Teatro Enxebre e a música ferve cos Mary´s green jungle, O Raposo Pillabán e bastantes máis. De feito, os da Siradella montaran o "Sachaso Rock", con seis grupos do Grove e outros de Ponteareas, Asturias...

E os da Morada da Solidariedade, que eses si que eran duros, eran e son, porque sempre os cachas nas manifestacións a prol dos insubmisos sen parar de bater o bombo e nos actos que argallan para apoio a Cuba e sempre que haxa viño tinto polo medio. Ese é un gran problema. ¿Que é primeiro o viño ou Cuba? Ás veces, todo é así de complexo.

O Grove. ¡Que mundo! Todo é dualismo máis que cartesiano. Dous equipos de fútbol: Anduriña, Deportivo Grove (¿un de clases medias, outro de señoritos?). Pero hai cando menos dúas cousas nas que todos están de acordo: nada de viño "Reviraollos" e nada de chaqueteiros, é dicir, "Viralatas". Diversidade máis que esquizoide. ¡Vaia paso de vía Crucis! ¡Que mundo!

3º Paso - CATOIRA

Hoxe levanto cedo e tiro para a terra do meu pai. Sacrificio divino. Catoira está chea de recunchos con xentes especiais. De aquí saíu Fausto Isorna a deseñar polo país adiante. Aquí a Taberna Vikinga aparece en canto entras na vila. E detrás dela, Pepe Somoza montou un local atípico. Pepe tivera que exiliar en Venezuela por motivos políticos. Todo un personaxe na zona. Loitando e trouleando. Famosa a súa proclama para pedir alcantarillado nos tempos da asociación de veciños de Bamio: "Os de Bamio queremos cajar por un tubo". Mentres, en Santa Baia os nenos cortan os rabos das pintarragas e cando os vexo é o como se o tempo non pasara. Aquí está unha persoa entrañable: José Mª Bouzón, que montou Talleres Bouzón. Co seu mono azul cheo da esencia deses bechos que tanto me deron que falar. Si, os coches. Para el son parte da súa vida. Revisa, matina na cabeza posibilidades, baixa o facho ao foso, mira os baixos. Revisa outra vez. É de fiar. Case queda sen man nun fodido día en que todo estaba onde non tiña que estar. Pero el non deixa nin unha rosca en paz. Aínda con menos tacto, non para. Negocio familiar. "A min gustábame a mecánica dende neno. Pero meus pais non querían que me dedicara a iso. Non lle vían futuro. Ao final deron o brazo a torcer e fun a Vilagarcía a aprender o oficio. Logo a Fuerteventura a facer a mili e ao voltar xa entrei na Renault. Pero máis ou menos aos 30 cambie de aires e fun a Pescanova. Á factoría "Galicia", nas costas de África, como mecánico diesel. Por alí andei de motorista naval no sur de África arranxando os problemas dos pesqueiros". Volveu á Renault e logo montou o seu propio taller, ata hoxe. Gústalle, e á súa filla Teresa, que leva a "intendencia" tamén, pero xa hai que saber demasiado de electricidade, electrónica, tecnoloxías: "Habería que ir a Madrid a cursiños case cada seis meses". Teresa móvese nun recinto entre números e pezas mentres falo co seu pai. A conversa con ela é sempre engaiolante: intelixente, sensata; teoriza sobre o porqué non se pescan xa troitas como antes, sobre o límite da publicidade enganosa, sobre os velenos para ratas en forma de bisté. Pero hai vén outro cliente. José María dálle ás torcas e comenta: "Lin que Catoira é a 20 vila máis industrializada de España, respecto ao número de habitantes." "¿O Salnés? De oídas. Cando estaba cos "majoreros", os de Fuerteventura, nun batallón disciplinario metéronme 3 días de arresto. Eu levei a colchoneta e unha manta. Por culpa dun elemento mandáronme ao oficial de garda, porque só podía levar a manta. O oficial preguntoume de onde era e eu díxenlle que peninsular, de Pontevedra. ¿De que sitio?, teimou el. E eu: "Alá de Vilagarcía. Boeno, de Catoira". Entón el, todo contento díxome que era de Caldas e de quen era fillo, se non o coñecía e tal, e mandoume marchar sen castigo. Se lle digo que son do Salnés, non sei eu se seguiría preguntando ou se pasaría os tres días arrestado".

Domingo pola mañá. Un sol que quenta o corpiño e o enche de formigas lindas. Linda a Illa. Os da Illa son da Arousa. Só para os de fóra, se cadra, son da Illa. Por fin concello propio. Loita dura pola segregación. Pola independencia. Teñen agora máis proxectos e ambicións que nunca. Ebulición continua. Xente dura, xente do mar, xente franca. Faber é o concelleiro de cultura, con melenas. Partindo do traballo que fixo e está a facer a Asociación cultural Dorna, quere que o concello estea cada vez máis vivo. "Queremos crear unha Universidade do Mar, que inclúa un museo do mar e fomentar a Universidade Popular para xuntar as propostas animosas da xente: ¡Ata eu estou aprendendo a tocar o tamboril!". Xa remataron os tempos nos que os da Illa eran despectivamente "carcamáns", porque nós, os do continente eramos diferentes, eles eran do "monte". Agora, son dos que máis claro teñen onde están: son eles mesmos e están no Salnés, ou mancomunidade do Salnés, ou como queiras: "Algunha xente colleu conciencia do do Salnés dende que a Xunta o fixo. Pero o que está claro é que a nivel práctico sempre son máis próximas as xestións cunha comarca que cunha cousa rara como a Deputación. O malo son as batallas entre comarcas e o politiqueo". A Faber gústalle a súa xente, saudar polas rúas pequenas e arrevesadas da Illa, onde ata non hai demasiado non pousaban as súas rodas os coches. Só unha barcaza que sobreviviu á guerra traía algún catro rodas, bicho escaso e estraño. Logo coa ponte todo cambiou. Para ben e para ben e para mal. O Alén Rock do 97 situou á Illa no circuíto prestixioso dos grandes macroconcertos. Seguro que a cousa continúa.

Nunha terraza do Benalúa, xunto ao mar, Nito Dios colle o testigo da miña cruz e alivia a miña dor coa súa paixón. É caralludo atopar xente así. Entusiásmase cando fala do "compos", que non é o equipo de fútbol, senón un abono natural que se pode conseguir mediante un sistema de reciclaxe do propio lixo. Na Arousa é no primeiro sitio en Europa no que están a facer probas individuais. Composteiros en cada casa. "Na Arousa e no Salnés, que se planta moita pataca, cando vexan que o compos vai producir mellor pataca, xa a xente se preocupará máis que ninguén en producir o mellor compos. Aquí o de abonar con esterco de praia, mexilón e galiñas funciona. Pero este é o mellor abono que hai. En Suiza faise en "pisos composteros" coa "lombriz de California", a "lombriz galega" escapa. A de California é máis gorda e está máis adaptada. A galega debe ser máis lista e alá se vai". Ata os nosos vermes están escaldados. Semella que somos bravos e desconfiados a todos os niveis da pirámide ecolóxica (¡¡?).

Fala das naves de compostaxe en Cataluña, "pero iso si, mira que os poucos e mellores técnicos de compostaxe son galegos. A Xunta chama a Cataluña para preguntar e danlle nomes de galegos. O que pasa é que claro, aos de arriba parece que lles soan mellor os nomes en inglés ou alemán". Naves onde teñen tambores coa calor ideal, osíxeno coa calidade xusta, e xa caeron na conta de que para os orgánicos é mellor bolsas de papel que de plástico. "Aquí, cada un coa súa bolsa de lixo vai botando no composteiro. Hai que botarlle tamén algo de herba, ou ramas de pataca ou xa máis para adiante, a ver se se puidera utilizar un maquinillo de cortar toxos para que logo todo iso se lle botara e ese material osixenara". Pero, este mariñeiro chamado Nito, vai máis alá: "A gran vantaxe aquí non é só producir compos, senón producir conciencia. Se ti consegues que a xente utilice o seu composteiro de forma racional, estás conseguindo que a xente teña conciencia de pobo, conciencia de utilidade para os demais, conciencia ecolóxica, conciencia a todos os niveis". Aínda que a cara se lle apaga cando fala dos que comentan que para qué se quere a conciencia. E tercia Julián García, tamén concelleiro e con visión política global: "Conciencia do entorno, do Salnés ou o que lle chamen. Sería productivo como cartos e como persoas. ¿Que queren facer con esta mancomunidade, con esta comarca, con este cacho de terra que nos tocou? Parece raro que o poidamos dicir nós dende aquí que nos acabamos de segregar, pero hai que entender que unha cousa e outra poden ir da man".

Nito, como moitos dos mariñeiros de por alí, vai á mar, ou á batea a iso das 5:30-6 da mañá e volve sobre as dúas do mediodía. Come e a coller os nenos: 430 rapaces entre 4 e 14 anos, cos que el e o Grupo Ecoloxista Gaia traballan polas tardes. O que plantan lévano logo ao monte. Case todo árbores autóctonas. Xa teñen no Carreirón 600 carballos e 650 nogueiras. Regados botando auga a caldeiros, cargados polo monte cos capachos. Os sábados pola mañá avistamento de paxaros. E conta isto como se tal cousa, como se fose o máis natural facer todo isto despois do traballo. Igual que lle tenta explicar aos nenos o relativo do concepto "meu": "Sempre lles dicimos aos nenos que á hora de plantar, aínda que alguén queira poñer unha árbore nunha horta para dicir "isto é meu", poderá recoller froitos, sombra, pero o aire que produce esa árbore tamén chega aos demais".

E é que o básico, o que aínda non se perdeu nesta Arousa, illa fermosa e dura, é a participación. Sen esquecer, que como el di: "O carto fácil provoca moito egoísmo".

De hoxe non pasa. Xa non podo máis, señor. Nunha mañá fría, Cambados é o que aparenta: patrimonio cultural, din. Ben coidada. Revive a historia nas súas fachadas. Pero as pedras antigas están normalmente bastante caladas. E na mañá fría tamén Cambados calado. Demasiado. Menos mal que día si, día tamén os da Santa Compaña argallan mil aventuras. Colectivo cheo de recoñecidos narradores, poetas, pintores, que moven moita xente nova e interesante á súa beira. Aí están dun xeito ou doutro Domingo Tabuyo, Emilio Ínsua, Ramón Caride, Vázquez Pintor, Martínez Bouzas, Lois Magariños, o inclasificable pintor Lino Silva... e arredor están o colectivo Sete Naos, cheo de poetas novísimos (¡que medo me dan estas palabras!) ou individuos moi especiais como Augusto Chaves, que tanto fai unha portada para os xa bifurcados Surfin Bichos como libros de poesía raros e lindos. E a música de Airas, grupo valente e persoal, ou a asociación cultural Mascato.

Ou Manolo Busto, que vai máis por libre. Pintor que naceu en Barro e viviu tempo en Madrid, e que recoñece na súa obra a influencia de estar a carón do mar: "A luz, a luz aquí ofréceche novas maneiras de enfocar as formas. Hai moita máis luz que en Barro, que é máis do interior, ou que en Madrid".

A luz que se vai apagando neste camiño de paixón. Para Manolo, hai "cousas xeitosas que se van facendo, pero O Salnés como tal non o vexo. Que se queira utilizar como etiqueta, vale. Pode ser usable, práctico. Pero, por exemplo, Barro, ¿non é do Val do Salnés? En realidade, podería estar na mesma liña xeográfica e non está na comarca".

Tes razón, Manolo. A estructuración do caos é un imposible ou unha temeridade.

Chega a noite e déixome arrastrar pola marcha da gran vila escura. Cambados estoupa agora. Aquí está, á fin, O Salnés reunido. As rúas móvense en riadas de caras e pés de Vilagarcía, Vilanova, A Illa, Catoira... No Alén Rock outro grupo soltará decibelios, se é que hoxe non pechan outra vez un dos locais máis emblemáticos, por culpa do ruído. ¡Que vila esta! ¡Que nolo conten a nós e aos Chucho: concerto suspendido! Esta noite hai concerto, movemento na vila axitada, cervexas, licores e berros nos currunchos que cheiran a bo albariño. Festa rachada dentro dun caos mesturado. Ledicias fáciles e bágoas áxiles. Entro no penúltimo retrete e alí vexo unha muller sentada no mexadoiro cunha cruz por cabeza e rodeada de pintadas. Bebín de máis do cáliz da noite. Agora vou durmir un pouco coa miña cruz na cabeza e a paixón repenicando.