Conferencia Literatura e Música

            [O I.E.S. Virxe do Mar de Noia, convidoume a falar sobre a miña obra, literaria e musical, dentro dunhas xornadas realmente cargadas de contidos e actividades que o grupo de xente emprendedora e amable que alí atopei organizaba no mes de Abril do 2000. Xa vos falei dalgúns deles en Relatos, no Relato para a Casa da Gramática. Foi vibrante o silencio ao final da conferencia, cando para rematar lin "Fogar, doce fogar", un relato de "Viñeron do espacio interior" e "Escrito en serio para Esperanza", do poemario "Vestixios do verme". A verdade é que aplaudiron máis do que agardaba e creo que lles gustou. Gracias a tod@s por permitirme tal luxo.]

 

                        LITERATURA E MÚSICA: ¿POR, PARA QUE? ou                                                                 A VERDADE ESTÁ AÍ DENTRO

            1º) Explicación do título.-

            A miña intención non é reflexionar sobre as posibles causas da creación artística en xeral. Aspiro só a tentar achegarme aos por qués e para qués do que eu fago en canto é considerado como arte, neste caso literatura e música. O subtítulo de "A verdade está aí dentro" débese a que pretendo facer isto dende unha perspectiva de "Expediente X", pero interior: dende aquí: ventre, aquí: corazón ou aquí: cabeza.

            En todo caso, as miñas tentativas non creo que sexan tan fantásticas, en todos os sentidos, como as de Scully ou Mulder (Mildred, din os do "Informal"), senón máis apegadas ao que bule aquí dentro: víscera, materia, esperanzas, frustracións, fermosos soños, pesadelos... Que ben pensado dan lugar moitas veces a todo o chamado fantástico ou sobrehumano, pero que para min son exclusivamente producto do humano, do demasiado humano, que diría Nietzsche.

            Se algo son, dende que teño uso de razón, é músico. É a linguaxe na que creo que teño máis recursos e na que todo flúe dun xeito máis natural. Levo facendo e soñando música dende hai máis de vinte anos e sen ela non entendo nin o meu mundo, nin o mundo. Pero ao mesmo tempo, hai máis ou menos eses mesmos anos un libro fíxome un curtocircuíto tan profundo nas miñas neuronas que xa nunca me abandonaría o amor pola literatura. Foi "O estranxeiro" de Albert Camus. E por el quixen converter as letras que facía para as cancións en algo cada vez máis grande: relatos, novelas. E por el, quixen estudiar filosofía.. Así que hoxe eu non sabería desvincular ningún dos tres aspectos nos que me movo socialmente: músico, escritor, profesor de filosofía. Para min forman parte da explicación global que hoxe quero achegarvos.

            Xa que o das clases e a filosofía supoño que pode soar a demasiado próximo, incluso a "coñazo" de cada día, irei centrándome só no ámbito literario-musical.

            Pero antes de centrarme nese ámbito dobre, teño que advertir que calquera que se mergulle nas miñas novelas, relatos ou poemas ou nas miñas cancións, verá que as interconexións prodúcense tamén con outros campos artísticos e que son bastante evidentes porque é que a min, por exemplo, encántame o cine. É algo que se nota en todo o que "creo" (como sabedes, en filosofía temos máis teima que en outras disciplinas con esta palabra, porque o de crear é inhumano, nós falamos de imaxinación combinadora ou fantasía cando somos rigorosos. Porque o que fai o mal chamado "creador" non é nada máis e nada menos que combinar cousas xa existentes de maneira novidosa, orixinal, pero ese é outro tema). Tamén gusto da fotografía ou da pintura, pero non teño capacidade ningunha para facer películas ou pintar ou fotografar cunha calidade mínima ou especial. Así que o que fago é procurar rodearme de colaboradores, xente que fai que as cousas que fago queden máis "redondiñas", digamos. Xente á que lle estou eternamente agradecido. Por iso, podemos ver que:

            - Na miña última novela "Bailarina" sinalo ao final o que eu chamo "Coda musical" que foi a música que me "axudou" a escribir a novela e que transformei en música de fondo nas presentacións. Que por certo todas foron acompañadas dunha exposición de colaxes baseadas na novela feitas por Xurxo Romero, o mesmo que fixo a portada do libro, que é un dos membros do meu grupo "Korosi Dansas").

            - En "Vestixios", comezo cunha cita de Tom Waits.

            - En "A velocidade do frío", comezo cunha cita de Lou Reed: "Hai un pouco de maxia en todas as cousas e logo algunha perda para compensalo todo". E o libro converteríase nun disco indefinible, din que único no mundo (a ver se entra no "Guiness"), que remata cunha canción con esa letra.

            - En "Viñeron do espacio interior" hai moitos relatos feitos a partir de cancións, cousa que tamén indico ao final do libro.

            - E nos discos "Cordura" e "Non!" de Korosi Dansas ou "Presentimento" que vou sacar agora en solitario, están algúns dos poemas que máis me gustan. E, por outro lado, "Cordura" nace a partir dunha exposición de fotografías e fotomontaxes de Roberto Camba, o batería do grupo, ás que eu poñía textos. E "Presentimento" ten unha portada dun ex-alumno, agora pintor de éxito, Sebas Anxo, sen a cal o disco, a música que contén e os textos non serían os mesmos.

            Hai moita xente que a todo isto chámalle ser "artista multimedia", nós, como Albert Pla, reivindicando o aspecto máis simple e casual de todo isto preferimos denominarnos "artistas multimerda", porque aínda pensamos que a merda é algo máis vivo e auténtico que moitas tecnoloxías multimedia.

            2º) ¿Por que eu escribo ou fago música?

            Ben, afirmo unha vez máis que tentarei atopar as posibles respostas na paisaxe interior.

            En primeiro lugar, polo que defino como SOIDADE COMPARTIDA.

            Para min, o mundo, a vida é moi dura, moi tráxica aínda na suposta felicidade. Dicía Ernesto Sábato, en "Abbadon, el exterminador":

            "Porque non hai unha felicidade absoluta, pensaba. A penas se nos dá en fugaces e fráxiles momentos, e a arte é unha maneira de eternizar (ou querer eternizar) eses instantes de amor ou de éxtase; e, porque todas as nosas esperanzas convértense tarde ou cedo en torpes realidades; porque todos somos frustrados dalgunha maneira, por ser a frustración o inevitable destino de todo ser que naceu para morrer; e porque todos estamos sós ou rematamos sós algún día…"

            Ben, xa vedes que é unha visión alegre, chea de ledicia e sorrisos. Non, en serio, a min encántame rir, adoro á xente que me fai rir, pero preciso que ese alguén saiba o que hai de bágoas na existencia. Non para ser masoca e rebozarse ou afogarse nelas, pero si para ser un ser humano consciente. A soidade non buscada é unha tortura dramática. Eu teño dúas persoas marabillosas que comparten os días comigo. Iso é para min fermosa soidade compartida. E cando alguén me di que leu algo meu ou escoitou unha canción e sentiu e compartiu a vida das palabras ou das notas, entón aparece o milagre da fermosa soidade compartida. Con seres descoñecidos ata ese momento. Descoñecidos fisicamente pero íntimos ao carón da soidade compartida.

            E isto lévame a outra afirmación como resposta aos por e para qués. Eu fago "arte" para SER QUERIDO. Querido neste sentido de comprendido, de "amor" na complicidade. A felicidade de ser entendido, ou de crer ser entendido. Evidentemente, este é o verdadeiro ÉXITO. O éxito de producir emocións, de que a xente, de que vós, quen queira que sexades, viaxedes algún día cos meus personaxes e as súas aventuras, que derramedes unha bágoa, que botedes un sorriso, que movades os pés co ritmo, que apertedes os dentes cunha guitarra ou unha voz que canta. Iso é éxito. Isto é un gran motivo.

            Moitos escritores e músicos teñen estes motivos como finalidade. Pero non todos partimos dos mesmos principios. E, no meu caso, teño que admitir que os meus principios son terapéuticos. É dicir, eu utilizo moitas veces música e literatura como TERAPIA.

            Houbo algunha xente que tomou a mal esta afirmación. Sectores dunha certa "literatura pura" ou algo así. Considero que é totalmente lexítimo escribir ou tocar por pracer e punto, por vocación e punto, por casualidade e punto. De todo iso son partícipe de algunha maneira: pracer, vocación, destino ou azar que en todo está metido, pero admito que son un ser da FRONTEIRA. Deses que por xenética, ambiente ou ambas cousas ten problemas para plantar os dous pés en chan firme e seguro. Psicolóxica, mentalmente inestable. E por iso, en ocasións, música e literatura foron as únicas compañeiras mentres miraba de moi preto as pantasmas do outro lado da fronteira. Que nunca marchan, pero que por sorte non sempre vencen.

            Na fronteira somos moitos. Estamos moitos. Teño riquiños compañeiros de viaxe. Algúns din claramente o que hai que facer para loitar contra un e as súas neuras, para aliviar a dor, para atopar o consolo, o amor salvador. Todos eles están sempre comigo. Eu, de algunha maneira, son parte do seu éxito, porque compartín as súas palabras, as súas músicas , os seus medos, porque aprendín con eles e como di Lois Pereiro: "Aprender é unha victoria".

            Citarei a algúns que dende a fronteira utilizaron literatura e música como terapia, e que incluso nos mandaron as súas mensaxes angustiosas ou esperanzadas:

            Lou Reed:

                        "Din que ninguén pode facelo todo

                        pero na túa cabeza ti queres facelo

                        Pero non podes ser Shakespeare e non podes ser Joyce

                        en lugar diso non queda máis remedio

                        que cargar contigo mesmo e cunha rabia que pode ferirte.

 

                        Cando pasa pola humillación

                        cando pasas pola enfermidade

                        cando pasas pola ira e o auto-desprezo

                        e tes valor para recoñecelo

                        Cando o pasado che dá risa

                        e non podes saborear a maxia

                        que che permite sobrevivir á túa propia guerra

                        atópaste con que o lume é paixón

                        e que máis arriba hai unha porta, non un muro."

            Di Pascal, Blais Pascal:

                        "A debilidade do home é a causa de tantas belezas establecidas"

            Di Félix Grande:

                        "Tu piel junto a mi piel, eso es lenguaje

                        Todo cuanto pretenda enmudecerlo

                        maldito sea"

            Di Jim Morrison:

                        "Estou enfermo de dúbidas"

            Di García Lorca:

                        "Yo vi dos dolorosas espigas de cera

                        que enterraban un paisaje de volcanes

                        y vi dos niños locos que empujaban llorando las pupilas de un asesino"

            Di Antonio Tovar:

                        "Eu quixera

                        ser outro.

                        Non o vello que son.

                        O outro

                        que aló ficou, atrás

                        dos espellos no fondo

                        onde me apalpo estrano,

                        e tristeiro e remoto".

            E di Kafka:

            "Ao espertar Gregorio Samsa unha mañá, tras un sono intranquilo, atopouse na súa cama convertido nun monstruoso insecto"

            E di Roger Waters, de Pink Floyd:

            "¡Como me gustaría, como me gustaría que estiveras aquí!

            Somos só dúas almas perdidas nadando na mesma peceira ano tras ano.

            ¿Que é o que atopamos? Os mesmos vellos medos.

            ¡Como me gustaría que estiveras aquí!"

            Di Peter Handke:

            "Contemplar unha partida de pimpón sen mover a cabeza, nin os ollos sequera"

            Di Antonin Artaud:

            "A verdadeira dor é sentir como se despraza o noso pensamento nun mesmo".

            Como vedes hai moitos e moitos máis. Eu quéroos a todos. Sufro e alégrome con eles. Vivo con eles e eles viven en min.

            Porque unha das conclusións ás que chego é que para eles, como para min, a arte é a esencia da vida. Non un medio de vida. Senón a propia maneira de vivir no mundo. É perigoso mesturar vida e obra. Unha gran obra, unha boa obra adquire estes cualificativos á marxe da vida de quen o fixera. Pero eu creo que a nosa vida, a vida de cada un é a obra máis importante. As ferramentas que empregues para ese obxectivo poden ser múltiples. Alguén dirá que con moitos cartos, viaxes e non preocupación farás a túa gran vida, a túa gran obra. Eu, sen desprezar iso, por moi noxentamente capitalista que sexa iso, fago a miña vida na miña obra: escribindo, compoñendo e tocando música, dando clase de filosofía, tentando ser pai, tentando amar e ser amado. Son, un privilexiado, enfermizo privilexiado.

            Pero falta un detalliño. Se un toca ou escribe para o silencio, como dicía Cortázar, entón aparece o baleiro, a sensación de incompleto. Porque a obra artística aspira sempre a chegar a cantos máis cerebros e corazóns mellor. Que lle digan a Van Gogh o que supón non ser comprendido, como antes dixen, non ser querido, en certo modo. Só queda o tempo como aliado, que pon a todos e a todo no seu sitio. Pero mentres tanto é duro agardar a que a túa botella con mensaxe chegue algún día ás mans de alguén. Son e sodes moitos e moitas, en Galicia e no mundo, os que aínda agardan ou agardades ser escoitados ou lidos polos estraños que se converten en cómplices; somos moitos e moitas, os que en Galicia e no mundo agardamos ser escoitados ou lidos por máis e máis xentes descoñecidas. Só uns cantos teñen o éxito do recoñecemento xeral en vida. Do éxito que semella pleno. Por iso temos que aferrarnos á nosa obra como prioridade pase o que pase despois, sabendo que despois pode incluso ser nunca. E a vida segue. Con o sen a túa música e as túas palabras. E hai que vivila o mellor posible. É o único que temos.